نام فارسی: نخود ایرانی
به سانسکریت: Candka
به یونانی: Erebinthos
به پهلوی: نخوت و نخت(Nakot)
به عربی: حمص Hemmass
به فرانسه: Pre sette , Pois chiche
به انگلیسی: Chick-pea , Chinches
به آلمانی: Kichererbse
به ایتالیایی: Cece
نام علمی نخود: Cicer arietinum L
به ترکی: بولچاق
نخود یکی از بهترین حبوبات برای غذای انسان است و آنچنان که در طب سنتی بر مصرف آن تاکید شده است درباره هیچ یک از حبوبات تاکید نشده است اما متاسفانه امروزه بسیار کمتر از گدشته در سفره ایرانیان دیده می شود و
خصوصیات گیاه شناسی:
گیاهی است علفی، یکساله و کوتاه به ارتفاع 30 تا 50 سانتی متر که پوشیده از تارهای غده ای بوده و عاری از پیچک می باشد. این گیاه از خانواده ( پروانه واران) Leguminosae بوده و در نواحی مختلف ایران پرورش می یابد.
از مشخصات آن این است که برگهای مرکب از 17-13 برگچه کوچک،تخم مرغی شکل، دندانه دار با ظاهر مشخص و گل های سفید رنگ، مایل به قرمز یا مایل به آبی یا رنگ صورتی دارد، گل ها به طور منفرد بر روی ساقه قرار گرفته اند.
میوه اش نیام کوچک، متورم، نوک تیز به طول 3-2 سانتی متر می باشد که در داخل آن دانه ها به رنگ های مختلف سفید، نخودی و سفید متمایل به زردی یا سیاه وجود دارد.
تاریخچه و شناسایی:
دانه گیاه از زمان های بسیار دور مصرف خوراکی و درمانی داشته است.
رازی و ابن بیطار کاملا آنچه را که دیسکورید درباره Erebinthos شرح داده به نقل قول وی از وی تحت عنوان حمص آورده اند و طبق نوشته ابوریحان اربیوتوس حمص است که به پارسی نخود می نامند.
در کتب قدیم سه نوع از آن را شرح داده اند که عبارتند از:
1.حمص یا حمص ابیض یا حمص بستانی یا نخود سفید که نوع کشت شده است.
2.حمص بری که نوع وحشی است.
3.حمص الاسود یا نخود سیاه
خواص در طب سنتی ایران:
نوع بری آن (کمتر مورد استفاده است): پاک کننده و بازکننده انسداد جگر، طحال و کلیه، جپاک کننده زخمهای چرکی و قوبا، نرم کننده ورم های بناگوش و غدد جنسی، خارج کننده چرک از زخم های چرکی و جراحت سرطان ( ضماد آن با عسل) است.
نوع بستانی (که امروز مورد استفاده است):
ملین طبع، مقوی حرارت غریزی و مقوی ریه و کمر،
تولید کننده خون صالح،
قابلیت تغذیه زیاد، اشتها آور،
تغذیه کننده ریه و معده، اثر غذایی آن در ریه بیشتر از سایر حبوبات می باشد.
در گرفتگی صدا اگر همراه با تب نباشد، خوردن آن با شیر و در صورت وجود تب با آب مفید می باشد.
خیسانده آن در سرکه به مدت یک شب جهت کشتن کرم معده بسیار مفید است.
آشامیدن آب پخته آن با نمک (نخودآب)، تکه کننده اخلاط لزج و باز کننده انسداد ها است.
ادرارآور، برطرف کننده درد سینه وعفونت ریه می باشد.
خیسانده آن در آب مقوی قوه جنسی، و خارج کننده کرم شکم و مقعداست.
خوردن گرماگرم برشته آن جهت بواسیر خونی تایید شده است،
آب خیسانده آن در تحلیل ورم لثه و درد آن موثر است.
روغن نخود:
در درجه سوم گرم و خشک است، تند و با قدرت نفوذ بالا، مقوی مو و قدرت جنسی، تسکین درد دندان و لثه، موثر در دردهای سرد است ، آشامیدن آن باعث رفع لک های صورت می شود.
روغن نخود حالت روان و رنگ قهوه ای تیره داشته و در دمای 15- درجه منجمد می شود. مالیدن آن به زیر شکم باعث تقویت نیروی جنسی می گردد.
نخود سیاه:
باعث سقط جنین شده، شکننده سنگ ها و مدر فضولات است و قوی تر از نخود سفبید می باشد، قوت تریاقی داشه، جهت استسقاء، یرقان انسدادی، انسداد کبد و جذام نافع است.
ریختن آب آن جهت رفع سردرد، زردی رخسار، خارش و بی حسی اندام ها، مفاصل و تقویت مو مؤثر است.
مضرات نخود:
مضر زخم مثانه، دیر هضم و مولد نفخ می باشد.
مصلحات نخود:
زیره، جوارش کمونی، شوید، گلقند و در افراد گرم مزاج خشخاش وسکنجبین ساده.
بدل: از جهت قوه ی باه،لوبیا و از سایر جهات ترمس
ترکیبات شیمیایی:
دانه نخود دارای لیسین Lycine، سیستین Cystine، تریپتوفان، گالاکتین، ساکاروز،دکستروز و لولز، ماده روغنی، ویتامین های A، B1، B2، C، D ، E، کاروتینوئید، مواد معدنی نظیر مس، آهن، بر، لیتیوم، پتاسیوم، فسفر، کلسیم، اسیداگزالیک، اسیدمالیک، اسید استیک.
در صد گرم نخود مواد زیر موجود است:
آب 10 گرم، پروتئین 30 گرم، نشاسته 155 گرم، کلسیم 150 میلی گرم، فسفر 35 میلی گرم، آهن 7 میلی گرم، سدیم 25 میلی گرم، پتاسیم 780 میلی گرم، ویتامینA 50 واحد، ویتامینB1 3 واحد، ویتامینB2 15 واحد، ویتامینB3 2میلی گرم، مواد روغنی 5 گرم.
یکی از غذاهای مغذی که سرشار از پروتئین های گیاهی، ویتامین ها و مواد معدنی است هموس ها می باشد که در کشورهای عربی جزء غذاهای اصلی می باشد. گیاه خواران هموس را جانشین گوشت می کنند. این غذا از نخود پخته و کره کنجد که تاهینی نامیده می شود درست می شود.
طرز تهیه هموس به قرار زیر است:
حدود 300 گرم نخود را کاملا پخته تا نرم گردد آب آن تقریبا تمام شود. سپس آب دو عدد لیمو ترش را به آن اضافه کرده و در مخلوط کن کاملا له کرده، سپس 100 گرم کنجد و یک چهارم سیر له شده و جعفری و نمک و مقداری روغن زیتون به آن اضافه کرده و همه را به هم زده تا کاملا مخلوط شود.
طبق بررسی های به عمل آمده مشخص شده است که نخود اثر دفع اسید اوریک و کلرورها را داشته و ضد عفونی کننده مجاری ادراری می باشد.
محلول مدر حاصل از نخود طبق فرمول Dr. H. Lecierc
نخود 100گرم
جوعاری از پوسته 150 گرم
جعفری تازه 50 گرم
آب یک لیتر
مخلوط نخود و جو را در آب به مدت نیم ساعت جوشانده سپس مقدار 50 گرم جعفری تازه به آن افزوده و مجموع را به مدت 10 دقیقه دم کرده، مقدار مصرف آن عنوان مدر،3 لیوان در روز برای اشخاص بالغ می باشد.
غذای دیگری با آرد نخودچی
طبق بررسی های به عمل آمده مشخص شده که نخود منبع مهم پروتئین و اسیداسکولکی بوده ولی میزان اسیداسکوربیک در طی طبخ نخود یا خشک شدن شدید در اثر بی آبی یا نور آفتاب کاهش می یابد و بیشترین میزان اسیداسکوربیک در جوانه نخود زنده می باشد.
طی تحقیقات اخیر اثر natural estrogen و phytoestrogen روی انسان بررسی شده، در این تحقیقات که تفاوت در رژیم غذایی و شیوع بیماری های مزمن در آسیا و آمریکا و رابطه با فیتواستروژن و رژیم غذایی هر کدام می باشد مشخص شده که این استروژن های گیاهی در میزان شیوع کانسر و دیگر بیماری های مزمن مؤثر می باشد.
